دیسفاژی یا اختلال بلع چیست؟ معرفی راهکارهای بلع درمانی با گفتاردرمانی

 

دیسفاژی یا اختلال بلع زمانی رخ می‌دهد که فرد نتواند غذا یا مایعات را به‌راحتی ببلعد. این فرایند در نگاه اول ساده به نظر می‌رسد، اما در واقع یکی از پیچیده‌ترین عملکردهای بدن است. برای اینکه عمل بلع به‌درستی انجام شود، مغز، اعصاب، عضلات، دو دریچه عضلانی و مری باید با دقت با هم هماهنگ شوند. اگر مشکلی در هر کدام از این بخش‌ها ایجاد شود، ممکن است اختلال در بلع رخ دهد. در چنین شرایطی، گفتاردرمانگر با اجرای بلع درمانی نقش مهمی در بازتوانی این عملکرد حیاتی دارد.

درمان دیسفاژی یا اختلال بلع با گفتاردرمانی

دیسفاژی یا اختلال بلع چیست؟

 

دیسفاژی نام علمی اختلال بلع است؛ حالتی که در آن فرد هنگام خوردن غذا یا نوشیدن مایعات ممکن است دچار سرفه، گیر کردن در گلو یا حتی احساس خفگی شود. در موارد شدید، دیسفاژی می‌تواند روند تغذیه را بسیار دشوار یا حتی غیرممکن کند.

تقریباً همه ما تجربه کرده‌ایم که هنگام خوردن سریع غذا یا نوشیدنی، احساس کنیم لقمه در مسیر اشتباه افتاده است و احساس خفگی به ما دست داده است. دیسفاژی، در واقع تکرار مزمن همین تجربه است که می‌تواند ناشی از اختلال در عملکرد یکی از بخش‌های عصبی یا عضلانی بلع باشد. اگر این مشکل را به‌موقع تشخیص ندهند و درمان نکنند، احتمال ورود غذا یا مایعات به راه‌های هوایی و بروز عفونت ریه یا آسپیراسیون افزایش می‌یابد

در این شرایط، بلع درمانی از طریق گفتاردرمانی می‌تواند نقش مهمی در جلوگیری از عوارض خطرناک این اختلال ایفا کند. برای اطلاعات تخصصی‌تر درباره دیسفاژی، می‌توانید به وب‌سایت Mayo Clinic مراجعه کنید.

انواع دیسفاژی چیست؟

دیسفاژی یا اختلال بلع بر اساس محل بروز اختلال به سه نوع مختلف تقسیم می‌شود.

فرد برای بلع درست غذا باید آن را از حفره دهانی عبور دهد، از حلق رد کند و به معده برساند. بنابراین، بلع سه مرحله اصلی دارد و دیسفاژی می‌تواند در هر یک از این مراحل رخ دهد. شناخت نوع دیسفاژی برای انتخاب بهترین روش بلع درمانی ضروری است.

۱. دیسفاژی دهانی-حلقی

در این نوع، عضلات زبان، فک و دندان‌ها در هماهنگی با بزاق عمل نمی‌کنند و فرد در آماده‌سازی غذا برای بلع دچار مشکل می‌شود. این مشکل معمولاً به دلیل اختلالات عصبی یا عضلانی رخ می‌دهد.

۲. دیسفاژی حلقی

در این حالت، دریچه نای به‌درستی بسته نمی‌شود و غذا ممکن است به راه هوایی وارد شود. گفتاردرمانگر برای این بیماران، برنامهٔ دقیق بلع درمانی تنظیم می‌کند تا خطر آسپیراسیون کاهش یابد

۳. دیسفاژی مری

در این نوع، غذا در طول مری به‌درستی حرکت نمی‌کند. فرد معمولاً احساس می‌کند غذا در قفسه سینه یا پشت جناغ گیر کرده است.

مطلب پیشنهادی:درمان قطعی لکنت زبان کودکان

علائم دیسفاژی در بزرگسالان چیست؟

 

اختلال بلع یا دیسفاژی می‌تواند هم در کودکان و هم در بزرگسالان بروز پیدا کند، اما در بزرگسالان معمولاً علائم مشخص‌تری دارد. شناسایی این علائم در مراحل اولیه، به شروع سریع‌تر فرایند بلع درمانی کمک می‌کند. رایج‌ترین نشانه‌هایی که ممکن است در افراد بزرگسال دیده شود شامل موارد زیر است:

1. احساس درد یا ناراحتی هنگام بلع

2. ناتوانی یا دشواری در بلع غذا و مایعات

3. احساس گیر کردن غذا در گلو، قفسه سینه یا پشت استخوان جناغ

4. آبریزش غیرعادی دهان

5. تغییر یا گرفتگی صدا پس از خوردن غذا و …

6. سوزش سر دل مکرر

7. برگشت اسید معده یا غذا به سمت گلو

8. کاهش وزن بدون علت مشخص

9. سرفه یا حالت تهوع هنگام بلع

در صورت مشاهده مداوم یکی یا چند مورد از این علائم، ارزیابی تخصصی توسط گفتاردرمانگر جهت تشخیص دقیق و شروع بلع درمانی هدفمندضروری است.

علائم دیسفاژی در کودکان چیست؟

کودکان نیز ممکن است به دلایل مختلف دچار دیسفاژی شوند، به‌ویژه در اختلالات رشدی یا عصبی. علائم شایع در کودکان عبارت‌اند از:

1. آهسته غذا خوردن یا توقف‌های مکرر در حین تغذیه

2. مشکل در هماهنگی بین مکیدن، بلعیدن و تنفس (به‌ویژه در نوزادان)

3. سرفه یا حالت تهوع در حین یا بعد از خوردن غذا

4. آبریزش بیش از حد دهان یا ترشح غیرطبیعی بزاق

5. ابتلا مکرر به عفونت‌های تنفسی یا ذات‌الریه

6. استفراغ‌های مداوم یا برگشت غذا به دهان

اگر فرزندتان یکی یا چند مورد از این علائم را دارد، بهتر است با یک گفتاردرمانگر مشورت کنید. گفتاردرمانگر با انجام بلع درمانی تخصصی متناسب با سن کودک، به بهبود عملکرد بلع و پیشگیری از عوارض کمک می‌کند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر شما یا فرزندتان هر یک از علائم دیسفاژی را تجربه می‌کنید، بهتر است هرچه سریع‌تر به پزشک یا گفتاردرمانگر مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام می‌تواند از بروز عوارض خطرناک جلوگیری کند.

در مواقع اضطراری، مثل انسداد راه تنفسی ناشی از گیر کردن غذا، باید فوراً با اورژانس تماس بگیرید.

علت ایجاد دیسفاژی چیست؟

 

همان‌طور که گفته شد، دیسفاژی بسته به محل بروز اختلال به انواع مختلفی تقسیم می‌شود و هر نوع آن می‌تواند به دلایل خاصی ایجاد شود. شناسایی علت دیسفاژی، قدم اول در انتخاب روش صحیح بلع درمانی و توان‌بخشی مؤثر است.

 دیسفاژی مری

این نوع از اختلال بلع زمانی که عملکرد عضلات یا ساختار مری دچار اختلال شده باشد رخ می‌دهد و علل شایع آن عبارت‌اند از:

1. آشالازی – اختلال در اعصاب مری که باعث ناتوانی آن در ایجاد انقباض‌های مناسب می‌شود.

2. اسپاسم مری – انقباضات غیرطبیعی و پرفشار که بلع را دشوار می‌کند.

3. تنگی مری – ناشی از تومورها یا بافت اسکار که مسیر عبور غذا را محدود می‌کند.

4. تومورهای مری – با رشد تدریجی، بلع غذا را مختل می‌کنند.

5. اسکلرودرمی – بیماری خودایمنی که موجب سفتی بافت مری و اختلال در عملکرد اسفنکتر تحتانی می‌شود.

6. پرتودرمانی – ممکن است باعث التهاب یا بافت اسکار در دیواره مری شود.

 

 دیسفاژی دهانی-حلقی

این نوع معمولاً به دلیل مشکلات عصبی یا عضلانی در نواحی دهان و حلق ایجاد می‌شود. برخی از دلایل رایج عبارت‌اند از:

1. بیماری‌های نورولوژیک مانند ام‌اس، دیستروفی عضلانی، یا پارکینسون

2. آسیب‌های عصبی ناشی از سکته مغزی یا ضربه به سر

3. سرطان‌های ناحیه سر و گردن یا درمان‌های آن مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی

 

برای آشنایی بیشتر با دلایل و انواع دیسفاژی، می‌توانید به صفحهٔ رسمی NHS درباره اختلال بلع مراجعه کنید

فاکتورهای خطر ابتلا به اختلال دیسفاژی چیستند؟

برخی از افراد بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به اختلال بلع (دیسفاژی) قرار دارند. شناخت این فاکتورهای خطر به تشخیص زودهنگام و مداخله مؤثرتر کمک می‌کند. مهم‌ترین عوامل خطر عبارت‌اند از:

• افزایش سن: با بالا رفتن سن، عضلات و اعصاب کنترل‌کنندهٔ بلع ممکن است ضعیف‌تر شوند. همچنین احتمال ابتلا به بیماری‌هایی مانند سکته مغزی و پارکینسون افزایش می‌یابد که می‌توانند منجر به دیسفاژی شوند.

• بیماری‌های نورولوژیک: اختلالات عصبی مانند ام‌اس، دیستروفی عضلانی و آسیب‌های مغزی می‌توانند عملکرد سیستم بلع را مختل کنند.

با توجه به نقش مغز و اعصاب در کنترل فرآیند بلع، در بسیاری از موارد، بلع درمانی با گفتاردرمانی به‌ویژه در بیماران مبتلا به سکته مغزی، یکی از مؤثرترین روش‌های توانبخشی و بازگشت توانایی بلع محسوب می‌شود.

تشخیص دیسفاژی یا اختلال بلع

تشخیص دقیق اختلال بلع (دیسفاژی) نیازمند بررسی علائم، معاینه بالینی و انجام تست‌های تخصصی است. در مرحله اول، پزشک یا گفتاردرمانگر علائم شما را بررسی کرده و یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. با توجه به شرایط، ممکن است یکی یا چند مورد از آزمایش‌های زیر برای ارزیابی دقیق‌تر توصیه شود:

 ازوفاگرام (بلع باریم)

در این تست تصویربرداری با اشعه ایکس، از فرد خواسته می‌شود مایع حاوی باریم بنوشد تا عملکرد حلق، مری و گلو در هنگام بلع بررسی شود.

 ازوفاگودئودنوسکوپی (EGD) یا آندوسکوپی فوقانی

در این روش، با استفاده از لوله‌ای باریک و انعطاف‌پذیر که از طریق دهان وارد مری می‌شود، پزشک می‌تواند شرایطی مانند تنگی، زخم، تومور یا مری بارت را شناسایی کند.

 لارینگوسکوپی

ابزاری برای مشاهده مستقیم حنجره و تارهای صوتی است و برای بررسی مشکلات ساختاری یا عملکردی در ناحیه گلو کاربرد دارد.

 FEES (ارزیابی آندوسکوپی فیبراپتیک بلع)

در این روش، یک لولهٔ نازک مجهز به دوربین از طریق بینی وارد حلق می‌شود تا فرآیند بلع به‌صورت زنده مشاهده شود. این تست دقیقاً بررسی می‌کند که آیا غذا یا مایعات وارد راه‌های هوایی می‌شوند یا خیر.

نتایج این ارزیابی‌ها به تیم درمانی کمک می‌کند تا برنامهٔ بلع درمانی تخصصی را متناسب با نوع و شدت اختلال تنظیم کنند

مطلب پیشنهادی: اوتیسم چیست و چه علائمی دارد؟

درمان دیسفاژی یا اختلال بلع

روش درمان دیسفاژی (اختلال بلع) به نوع و شدت آن بستگی دارد. با توجه به علت زمینه‌ای، درمان شامل دارو، تغییر سبک زندگی، یا توان‌بخشی تخصصی است. در بسیاری از موارد، به‌ویژه در اختلالات ناشی از سکته مغزی یا بیماری‌های عصبی، بلع درمانی توسط گفتاردرمانگر اصلی‌ترین روش بازتوانی و بهبود عملکرد بلع محسوب می‌شود.

 دارودرمانی

اگر دیسفاژی ناشی از عفونت یا رفلاکس معده باشد، پزشک ممکن است داروهایی برای کاهش التهاب، کنترل عفونت یا کاهش اسید معده تجویز کند.

 تغییر در سبک زندگی و رژیم غذایی

• استفاده از غذاهای نرم یا نیمه‌مایع

• پرهیز از مایعات بسیار داغ یا سرد

• انتخاب لقمه‌های کوچک‌تر و بلع آهسته‌تر

• استفاده از پودرهای غلیظ‌کننده برای نوشیدنی‌ها در صورت نیاز

این تغییرات می‌توانند به کاهش فشار هنگام بلع و پیشگیری از ورود غذا به راه هوایی کمک کنند.

 توان‌بخشی و بلع درمانی با گفتاردرمانگر

درمان‌های مبتنی بر گفتاردرمانی یکی از مؤثرترین رویکردها برای بهبود عملکرد عضلات بلع هستند. گفتاردرمانگر با توجه به شرایط شما، ممکن است موارد زیر را توصیه کند:

1. تغییر در نحوه غذا خوردن:

   غذا خوردن آهسته با لقمه‌های کوچک و استراحت بین لقمه‌ها برای کاهش فشار بلع توصیه می‌شود.

2. تغییر وضعیت بدن هنگام غذا خوردن:

   نشستن کاملاً صاف در حین غذا خوردن و در برخی موارد کج کردن سر به جهت مناسب، می‌تواند از ورود غذا به راه تنفسی جلوگیری کند.

3. تکنیک صاف کردن گلو:

   آموزش صاف کردن گلو هنگام بلع برای تسهیل عبور غذا و جلوگیری از سرفه یا انسداد احتمالی.

این تمرین‌ها با توجه به شدت اختلال می‌توانند به‌مرور، توانایی بلع را بهبود بخشند و خطر آسپیراسیون را کاهش دهند.

برای اطلاعات بیشتر درباره روش‌های درمان دیسفاژی، به صفحهٔ رسمی Cleveland Clinic درباره اختلال بلع (دیسفاژی) مراجعه کنید. 

 

جمع‌بندی

دیسفاژی یکی از اختلالات شایع اما قابل درمان است. با تشخیص به‌موقع، مشاوره با گفتاردرمانگر، و اجرای برنامهٔ بلع درمانی تخصصی، بسیاری از بیماران می‌توانند دوباره توانایی بلع طبیعی را به‌دست آورند و از عوارض خطرناک آن جلوگیری کنند.